Utrata bliskiej osoby, niezależnie od tego, czy ma miejsce wskutek śmierci, rozwodu, rozstania, czy innych traumatycznych wydarzeń, jest jednym z najtrudniejszych doświadczeń w życiu człowieka. Proces żałoby i radzenia sobie z tym bólem bywa długi i złożony, a emocje towarzyszące stracie mogą mieć poważny wpływ na stan psychiczny i emocjonalny osoby dotkniętej tragedią. Ważne jest, aby rozumieć, że każdy człowiek przechodzi przez ten proces indywidualnie, a sposób przeżywania straty może być różny w zależności od wielu czynników, takich jak rodzaj relacji, czas trwania związku, okoliczności samej straty, a także wcześniejsze doświadczenia życiowe i zasoby psychiczne jednostki.
Etapy żałoby – jak przebiega proces przeżywania straty?
Żałoba to naturalna reakcja psychiczna na stratę, która wprowadza osobę w okres intensywnych emocji, refleksji oraz adaptacji do nowej rzeczywistości bez osoby lub rzeczy, którą się utraciło. Proces przeżywania żałoby jest złożony i indywidualny, ale wiele osób przechodzi przez podobne etapy, które pomagają w przetwarzaniu straty. Jednym z najbardziej znanych modeli opisujących te etapy jest teoria Elisabeth Kübler-Ross, opublikowana w jej książce „O umieraniu” z 1969 roku. Choć jej model zakłada pięć głównych etapów (zaprzeczenie, gniew, negocjacje, depresję i akceptację), warto pamiętać, że nie wszystkie osoby przechodzą przez nie w tej samej kolejności ani nie doświadczają ich w pełni. Proces żałoby jest często nieregularny, a etapy mogą się nakładać lub występować w różnym natężeniu w zależności od osoby.
Zaprzeczenie
Pierwszym etapem żałoby może być zaprzeczenie, które pełni funkcję ochronną dla psychiki. W obliczu straty osoba może poczuć, że to, co się stało, jest nierealne, trudne do uwierzenia lub wręcz nie do przyjęcia. Często towarzyszy temu poczucie „to musi być tylko zły sen”, „to nie może być prawda” lub „on/ona wróci”. Zaprzeczenie pomaga osobie zniwelować szok związany z nagłą stratą i daje czas na adaptację do nowych okoliczności.
W tym etapie osoba może unikać konfrontacji z rzeczywistością, nie mówić o stracie lub wręcz ignorować konieczność podjęcia działań związanych z jej konsekwencjami (np. organizowaniem pogrzebu czy formalności). Zaprzeczenie może również przyjąć formę idealizowania osoby, którą się straciło, a więc zaprzeczenie własnym emocjom smutku, złości czy żalu.
Gniew
Gniew to drugi etap żałoby, który pojawia się, gdy zaprzeczenie przestaje być wystarczającą obroną przed bolesną rzeczywistością. W tym okresie osoba może doświadczać silnych emocji złości, frustracji i poczucia niesprawiedliwości. Pojawia się pytanie „dlaczego to mnie spotkało?” lub „dlaczego ta osoba musiała odejść?”. Często gniew skierowany jest na innych ludzi, sytuację, a nawet na samego siebie – można czuć się winnym, że nie zrobiło się czegoś wcześniej lub że nie doceniło się tej osoby w odpowiedni sposób.
Gniew może również objawiać się poczuciem buntu wobec samego życia, wobec religii, wobec świata, a także może prowadzić do wewnętrznego pytania, dlaczego to zdarzenie miało miejsce i co można było zrobić, aby temu zapobiec. Często osoby w tym etapie mogą szukać winnych, kogoś, kto według nich mógłby ponosić odpowiedzialność za zaistniałą sytuację. Złość, choć bolesna i nieprzyjemna, jest częścią procesu, która pozwala na wyrażenie emocji, które były tłumione podczas poprzedniego etapu zaprzeczenia.
Negocjacje
W etapie negocjacji osoba w żałobie zaczyna dążyć do “zawarcia umowy” z losem lub wyższą siłą. Może to obejmować próby mentalnego powrotu do przeszłości, wyobrażenie sobie, że mogło się coś zrobić inaczej, aby uniknąć straty. W tym okresie mogą pojawić się myśli o próbach „kupienia” powrotu osoby zmarłej, na przykład przez zmianę swojego zachowania czy oferowanie jakiegoś poświęcenia. „Jeśli zmienię się, to ona wróci” – to jeden z częstych wzorców myślenia w tym etapie.
Negocjacje mogą przyjmować także formę obietnic, które osoba składa sobie lub innym, jak np. obiecanie zmiany stylu życia, poprawy relacji z bliskimi, czy wyrażenie żalu, że nie doceniało się osoby zmarłej w trakcie jej życia. Z drugiej strony może to obejmować wewnętrzne próby „dogadania się” z bólem poprzez myślenie, że przyjdzie jeszcze inna szansa na odzyskanie tego, co zostało utracone.
Depresja
Po fazie negocjacji, gniewie i zaprzeczeniu często pojawia się głęboka depresja, która wiąże się z poczuciem beznadziei i smutku. To moment, w którym osoba w żałobie może poczuć, że życie już nigdy nie będzie takie same. Często towarzyszy temu poczucie przytłoczenia emocjami, smutkiem i zmęczeniem psychologicznym. Można mieć wrażenie, że wszystko straciło sens, a przyszłość wydaje się nie mieć żadnego koloru. Depresja w żałobie może prowadzić do zamknięcia się w sobie, wycofania z życia społecznego, utraty zainteresowania codziennymi sprawami. Może również objawiać się trudnościami w koncentracji, apatią oraz obniżoną aktywnością.
To etap, w którym żałobnik może doświadczyć poczucia pustki, straty nie tylko bliskiej osoby, ale także część swojej tożsamości, ponieważ śmierć bliskiego często zmienia życie na poziomie głębokim – w pracy, w rodzinie, w codziennych obowiązkach.
Akceptacja
Akceptacja to etap, który nie oznacza zapomnienia o stracie, lecz pogodzenie się z nową rzeczywistością. W tym okresie osoba w żałobie zaczyna rozumieć, że życie musi toczyć się dalej, pomimo utraty. To etap, w którym pojawia się większy spokój i zrozumienie, chociaż ból nie znika całkowicie. Osoba, która przeżywa żałobę, nie rezygnuje z pamięci o zmarłej osobie, ale przestaje ją idealizować, akceptując, że nie ma już jej w jej dotychczasowej formie. Zaczyna stopniowo powracać do codziennego życia, podejmować nowe wyzwania i szukać sensu w nowej rzeczywistości.
Akceptacja wiąże się również z odbudowywaniem więzi z innymi ludźmi, szukaniem nowych ról w rodzinie i społeczeństwie. Jest to etap, w którym osoba zaczyna odnajdywać się w świecie bez utraconej osoby, choć wspomnienia pozostają obecne.
Trauma po stracie bliskiej osoby
W niektórych przypadkach utrata bliskiej osoby prowadzi nie tylko do klasycznej żałoby, ale także do głębokiej traumy. Trauma po stracie bliskiej osoby może mieć charakter przeżycia intensywnego stresu, który zostaje zakodowany w psychice osoby i wpływa na jej późniejsze życie. Często dochodzi do rozwoju zespołu stresu pourazowego (PTSD), który objawia się poprzez koszmary senne, flashbacki, nadmierną czujność oraz lęki, które mogą uniemożliwiać normalne funkcjonowanie. Osoby zmagające się z traumą po stracie mogą mieć trudności z powrotem do codziennego życia, do pracy czy w relacjach z innymi osobami. W takim przypadku pomoc psychoterapeutyczna jest nieoceniona, by przetworzyć traumatyczne doświadczenia i przejść przez proces zdrowienia.
Wsparcie w poradni zdrowia psychicznego
Osoby przeżywające trudności związane z żałobą, traumą i emocjonalnym bólem po stracie bliskiej osoby, mogą skorzystać z pomocy w poradniach zdrowia psychicznego. W takich placówkach psychoterapeuci i psycholodzy oferują wsparcie, które pomoże przepracować emocje, wyciszyć negatywne uczucia i dać możliwość odnalezienia się w nowej rzeczywistości po stracie. Terapia jest szczególnie pomocna, gdy proces żałoby staje się przewlekły, a osoba nie potrafi poradzić sobie z przytłaczającymi emocjami. Psychoterapia może pomóc pacjentowi zrozumieć etapy procesu żałoby, zidentyfikować i przetworzyć traumy, a także wprowadzić zdrowe mechanizmy radzenia sobie z emocjami.
Poradnia zdrowia psychicznego oferuje rożne formy terapii, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, terapia psychodynamiczna, czy techniki relaksacyjne. Dzięki pracy z terapeutą osoby w żałobie mogą stopniowo odzyskiwać poczucie kontroli nad swoim życiem, co jest niezbędne, aby przejść przez ten trudny czas. Pomoc specjalistyczna jest niezbędna, aby nie tylko zrozumieć proces przeżywania straty, ale także wypracować zdrowe strategie radzenia sobie z emocjami, które mogą towarzyszyć żałobie.
Strata bliskiej osoby to jedno z najtrudniejszych doświadczeń w życiu, które może prowadzić do głębokiej depresji, traumy i problemów emocjonalnych. Warto wiedzieć, że żałoba jest procesem, który wymaga czasu i wsparcia, a każda osoba przechodzi przez niego na swój sposób. Jeśli trudności w radzeniu sobie z emocjami stają się zbyt przytłaczające, warto zwrócić się o pomoc do poradni zdrowia psychicznego, gdzie doświadczeni terapeuci pomogą przejść przez ten trudny okres i odnaleźć nowe ścieżki adaptacyjne.